اسید نیتریک
اسید نیتریک Nitric acid
اسید نیتریک به نام‌های جوهر شوره و یا تیزاب شناخته شده است. این ماده دارای فرومول شیمیایی HNO3 بوده و به عنوان یک اسید معدنی با قابلیت خورندگی بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد. اسید نیتریک خالص ماده ای بی‌رنگ است و دارای قابلیت حل‌شوندگی در آب است. این ماده با درصد خلوص 65 الی 68 درصد تولید و به بازار عرضه می‌شود.
در قرن‌های شانزدهم و هفدهم از اسید نیتریک به منظور جدا کردن طلا از نقره استفاده می‌کردند. در زمان‌های گذشته این ماده را از حرارات دادن نمک و سولفات آهن به دست می‌آوردند. در سال 1913 نیز روش تولید دیگری توسط مهندسی فرانسوی به نام آلبرت نودون ابداع شد. در این روش اسید نیتریک را از الکترولیز نیترات کلسیم ازمواد نیتروژن دار در ذغال سنگ نارس به دست می‌آوردند.
امروزه اسید نیتریک را با استفاده از اکسیداسیون آمونیاک تولید می‌کنند. این عمل را به طور معمول با استفاده از فرآیند استوالد انجام می‌دهند. این اسید را می‌توان همچنین با بهره‌گیری از تیمار نیترات سدیم با اسید سولفوریک به دست آورد.
در صورتی که غلطت این ماده بیش از 87 درصد باشد، از آن به عنوان بخار مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخار اسید نیتریک با توجه به میزان دی اکسید نیتروژن موجود در آن، به رنگ قرمز تغییر پیدا می‌کند. در صورتی که غلطت این ماده به بیش از 95 درصد برسد، بخار آن نیز به رنگ سفید متمایل می‌شود. لازم به ذکر است که بخارات حاصل از این ماده سمی هستند. تغییراتی که در ترکیب و رنگ این اسید اتفاق می‌افتد نشان‌دهنده میزان خوردنگی و خطرناک بودن این ماده است.
اسید نیتریک یکی از مواد شیمیایی بسیار مفید و کاربردی در صنعت به شمار می‌رود. این ماده به عنوان ماده اولیه بسیاری از صنایع به کار برده می‌شود، از این رو تولید آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
آنچه در ادامه خواهید خواند...
کاربردهای اسید نیتریک
اسید نیتریک نیز مانند آمونیاک یکی از مهمترین و اصلی‌ترین مواد در تولید انواع کودهای کشاورزی است. این ماده همچنین به دلیل داشتن خاصیت اکسیدکنندگی، اکسیدکننده‌ای بسیار کاربردی و مقید است که به منظور تولید دیگر ترکیبات معدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال اسید نیتریک با توجه به خواص و ویژگی‌های منحصر به‌فردی که دارد، کاربردهای بسیار فراوانی دارد.
اسید نیتریک همانطور که پیش‌تر نیز بیان شد ماده اولیه‌ای مهم برای تولید سایر ترکیبات شیمیایی به شمار می‌رود. از جمله صنایعی که از این ماده استفاده می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
صنایع چوبی
در صنایع چوبی از اسید نیتریک به عنوان تولید و ساخت لوازم و محصولاتی که ظاهری کهنه و قدیمی دارند استفاده می‌کنند. لازم به ذکر است که از اسید نیتریک با درصد خلوص 10 درصد به منظور تولید برخی از صنایع دستی که از چوب درختان کاج و افرا ساخته می‌شوند استفاده می‌کنند.
صنایع هوافضا
در صنایع موشکی از اسید نیتریک به عنوان اکسیدکننده در پیشران مایه موشک استفاده می‌کنند. در صنایع موشکی می‌توان از انواع اسید نیتریک سفید، قرمز دود کننده و با اسید نیتریک ترکیب شده با اسید سولفوریک و سایر انواع این ماده استفاده کرد.
صنایع غذایی
از جمله دیگر موارد استفاده اسید نیتریک می‌توان به صنایع غذایی اشاره کرد. در صنایع غذایی از اسید نیتریک با درصد خلوص 5 تا 30 درصد ماده نیتریک و 15 تا 41 درصد ماده فسفریک اسید، به منظور تمیز کردن و پاکسازی تجهیزات کارخانه‌ای تولید محصولات لبنی (مانند تانکرهای حمل شیر از گاوداری به کارخانه) استفاده می‌کنند. از این ترکیب عمدتا به منظور از بین بردن ترکیبات منیزیمی و کلسیمی که به دلیل تجهیزات بخار و یا آب سخت ته نشین شده‌اند به کار برده می‌شود. علاوه بر این فسفریک اسید به دلیل دارا بودن آلیاژهای غیرآهنی از خاصیت خورندگی نیتریک می‌کاهد.
از اسید نیتریک در صنایع غذایی به عنوان ماده افزودنی به گوشت تازه و به منظور ثابت نگه داشتن رنگ گوشت و افزایش ماندگاری آن استفاده می‌کنند. از این ماده به عنوان نگهدارنده در سوسیس، کالباس، همبرگر، انواع بیف‌ها و بیکن‌ها نیز استفاده می‌کنند.
همانطور که پیش‌تر نیز بیان شد از اسید نیتریک بیشتر به منظور تولید کود کشاورزی استفاده می‌کنند. به منظور تولید کود نیترات آمونیوم که یکی از پرکاربردترین کودهای شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی بوده و بیش از 26 میلیون تن آن توسط کشاورزان مورد استفاده قرار می‌گیرد، از خنثی شدن نیترین به وسیله آمونیاک بهره می‌برند. از دیگر موارد مصرف اسید نیتریک می‌توان به موارد دیگری همچون تولید ترکیباتی که مبتنی بر نیتروژن هستند مانند نایلون، مواد منفجره نظیر تی‌ان‌تی، نیتروگلیسیرین، تولید برخی نمک‌های نیترات، رنگ، مواد مخدر، محصولات تار زغال سنگ، ترکیبات آلی خاص و موارد دیگری که در ادامه ذکر شده‌اند اشاره کرد:
تولید ترکیبات نیتروژنی ارگانیک
در علم شیمی آلی، از ترکیب دو ماده نیتریک و سولفوریک به منظور تولید محصولات آروماتیک استفاده می‌کنند. به وسیله این فرآیندها می‌توان مواد منفجره‌ای همچون تی‌ان‌تی تولید کرد.
استفاده از اسید نیتریک به عنوان اکسیدکننده
در تولید برخی محصولات مانند نایلون از اسید نیتریک به منظور تولید اسید آدیپیک استفاده می‌کنند. در این روش اسید آدیپیک را به وسیله اکسید کردن مخلوط سیکلوهگزانول و سیکلوهگزانون به دست می‌آورند.
استفاده از اسید نیتریک به عنوان معرف شیمیایی
یکی دیگر از کاربردهای اسید نیتریک استفاده از آن به عنوان معرف شیمیایی و به منظور تشخیص عناصر فلزی در محلول‌ها است. در الکتروشیمی از اسید نیتریک برای خالص‌سازی نانوتیوپ‌های کربن و همچنین به عنوان ماده‌ای برای تقویت نیمه هادی‌های ارگانیک استفاده می‌کنند.
استفاده از اسید نیتریک در صنعت طلا و جواهر
اسید نیتریک دارای خاصیت خورندگی بسیار بالایی است، به همین منظور از آن در صنایعی مانند فولادسازی، کاغذسازی و تولید و ساخت قطعات سیلیکونی استفاده می‌کنند. از ترکیب کردن نیتریک با الکل و آب می‌توان برای لایه‌برداری از ریزساختارها استفاده کرد. همچنین از ترکیب این ماده با هیدروکلریک اسید برای خالص‌سازی طلا و پلاتین استفاده می‌کنند.
مشخصات اسید نیتریک
اسید نیتریکی که تولید و به بازار عرضه می‌شود ایزوتروپی با غلظت 68 درصدی است. این محلول دارای دمای جوش 120.5 درجه سانتی‌گرادی بوده و به عنوان اسید نیتریک غلیظ شناخته شده است. لازم به ذکر است که اسید نیتریک دارای دو ساختار مونوهیدراته و تری هیدارته است و دارای خواص و ویژگی‌های زیر است :
اسید نیتریک بدون آب
این نوع اسید نیتریک به عنوان اسید 9.99 در دسترس مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد. از مشخصات این محصول می‌توان به بخار سفید و چگالی 1.513 گرم در سانتی‌متر مکعبی آن اشاره کرد. اسید نیتریک بدون آب به طور تقریبی دارای غلظتی برابر با 24 مولار است.
آلودگی اسید نیتریک با دی اکسید نیتروژن
لازم است بدانید که اسید نیتریک در صورت مواجهه با گرما و حرارت تجزیه می‌شود. به همین دلیل است که این ماده را در ظرف‌های شیشه‌ای که به رنگ قهوه‌ای هستند نگهداری می‌کنند.
دی اکسید نیترژونی که در محلول اسید نیتریک باقیمانده است، در دماهای بالا محلول را به رنگ زرد و یا حتی قرمز در می‌آورد، این در حالی است که اسید نیتریکی که خلوص بالاتری دارد در صورت قرار گرفتن در معرض هوا، تمایل به ایجاد بخاراتی سفید رنگ دارد.
در صورت ترکیب شدن دی اکسید نیتروژن با این ماده، بخارهای ایجاد شده به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز خواهند بود. لازم به ذکر است که اکسیدهای نیتروژنی دارای قابلیت انحلال در اسید نیتریک را دارند.
خواص اسیدی و بازی
معمولا اسید نیتریک در دماهایی مانند دمای محیط دارای خاصیت اسیدی است. این ماده می‌تواند در واکنش با برخی دیگر از اسیدها مانند اسید سولفوریک به عنوان یک واکنشگر عمل کند. جالب است بدانید که اسید نیتریک می‌تواند از هر دو خاصیت اسیدی و بازی برخوردار باشد.
اسید نیتریک در واکنش با فلزات
لازم به ذکر است که اسید نیتریک می‌تواند با اکثر فلزات وارد واکنش شود. اما باید بدانید که غلظت آن و ماهیت فلز نیز در این واکنشات بسیار تاثیرگذار خواهند بود. اسید نیتریک در صورت واکنش با فلزاتی مانند روی، منگنز و منیزیم موجب آزاد شدن هیدروژن می‌شود.
اسید نیتریک همچنین دارای قابلیت اکسید کردن برخی از فلزات غیرفعالی مانند مس و نقره نیز هست. در صورت واکنش برخی از فلزات با اسید نیتریک، نیترات مربوط به آن‌ها تولید می‌شود، و این در صورتی است که این ماده در صورت واکنش با برخی دیگر از فلزات اکسید آن‌ها را به وجود می‌آورد.
برخی از فلزات ارزشمند مانند طلای خالص و پلاتین با اسید نیتریک وارد واکنش نمی‌شوند. لازم است بگوییم که برخی از فلزات نجیب نیز که ممکن است در آلیاژهای طلا وجود داشته باشند، به دلیل خلوص کمترشان نسبت به طلا به راحتی اکسید و در اسید حل می‌شوند. این واکنش ممکن است منجر به تغییر رنگ سطح این آلیاژها شود.
لازم به ذکر است که فلزاتی مانند آهن (Fe)، کروم (Cr) و آلومینیوم (Al) به آسانی در محلول رقیق اسید نیتریک حل شده و محلول غلیظ آن نیز می‌تواند لایه‌ای از اکسید فلز را بر روی آن تشکیل دهد. این لایه اکسی شده می‌تواند از فلز در برابر اکسیداسیون بیشتر محافظت کند.
اسید نیتریک در واکنش با غیر فلزات
اسید نیتریک دارای قابلیت اکسیدکنندگی بسیار قوی بوده و با تعداد بسیاری از مواد آلی وارد واکنش شدید می‌شود. در صورت واکنش این دو با یکدیگر، یک هیدروژن از مولکول آلی گروه هیدروکسیل جدا شده و گروه نیترو جای هیدروژن را پر می‌کند. در این واکنش آب نیز تولید می‌شود.
در واکنش اسید نیتریک با ترکیبات آلی، نیترات تولید می‌شود که ماده‌ای برای تولید بسیاری از مواد منفجری مانند نیتروگلیسیرین و TNT است.
شرایط نگهداری اسید نیتریک
از آن‌جایی که اسید نیتریک یکی از اکسیدکننده‌های قوی به شمار می‌رود، می‌تواند با موادی نظیر کاربیدها و سیانیدها و حتی پودرهای فلزی وارد واکنش شده و موجب انفجار شود. به همین خاطر این ماده را باید به دور از مواد آلی واکنشگر و فعال نگهداری کنید. لازم به ذکر است که محل نگهداری اسید نیتریک باید مجهز به سیستم تهویه مناسب و همچنین به دور از حرارت و گرما و همچنین مواد اشتعال‌زا باشد.
اسید نیتریک غلیظ اسیدی بسیار قوی و خورنده بوده و در صورت تماس با پوست آن را سوزانده و زرد رنگ می‌کند. به همین خاطر به افرادی که در آزمایشگاه بوده و با گرید آزمایشگاهی این ماده سروکار دارند توصیه اکید می‌کنیم که همواره از دستکش، ماسک و عینک مخصوص کار با این ماده استفاده کنند. لازم به ذکر است که پوشیدن لباس آستین دار نیز از ضروریات کار با این ماده است.
در صورت برخورد پوست با این ماده اسیدی، حتما قسمتی از پوست را که با این ماده تماس داشته است با آب فراوان و به مدت 10 الی 15 دقیقه شستشو دهید. در صورت برخورد قسمت وسیعی از پوست با این ماده پس از شستشو حتما به پزشک و یا مراکز درمانی مراجعه نمایید.
شرکت های تولیدکننده اسید نیتریک
از آن‌جایی که اسید نیتریک دارای خواص و کاربردهای بسیار فراوانی در صنعت است، توسط بسیاری از شرکت‌های پتروشیمی تولید و به بازار عرضه می‌شود. خوشبختانه برخی از شرکت‌های پتروشیمی ایرانی نیز توانسته‌اند این ماده را در حجم بسیار تولید و حتی به کشورهای دیگر نیز صادر کنند. در حال حاضر اسید نیتریک مرک یکی از برندهای بسیار معروف و مشهور جهانی شناخته شده است.
لازم به ذکر است که شرکت‌های تولیدکننده این ماده را در تانکر، گالن‌های 20 و 5 لیتری و حتی در حجم‌های بیشتر و در قالب بشکه‌های 220 لیتری نیز بسته‌بندی و توزیع می‌کنند. لازم به ذکر است که گرید اسید نیتریک آزمایشگاهی با حجم 5.2 لیتر و در ظرف‌های تیره رنگ روانه بازار می‌شوند.
قیمت اسید نیتریک در بازار به عوامل بسیار متعددی بستگی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به قیمت روز مواد شیمیایی، هزینه‌های حمل و نقل، نوع اسید نیتریک مورد نیاز، حجم مورد نیاز، نوع بسته‌بندی سفارشی، قیمت ارز، برند تولیدکننده و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.
شرکت سالار شیمی
به منظور خرید اسید نیتریک با درصد خلوص متفاوت، با کیفیت بسیار عالی و در حجم دلخواه می‌توانید به شرکت سالار شیمی که یکی از برترین و بزرگترین شرکت‌های واردکننده و همچنین عرضه‌کننده این محصول است مراجعه کنید. شرکت سالار شیمی با سال‌ها سابقه درخشان در این زمینه توانسته است توجه بسیاری از خریداران محصولات شیمیایی را به خود جلب کند. به منظور کسب اطلاعات بیشتر در زمینه انواع محصولات شیمیایی قابل عرضه توسط سالار شیمی و همچنین نحوه خرید و قیمت خرید آن ها می‌توانید به وبسایت این شرکت مراجعه و در صورت نیاز با کارشناسان این مجموعه ارتباط برقرار کنید.
با سپاس از همراهی شما عزیزان
